2007-02-04

“Atalarda yorulan istedad uşaqlarda dincəlir”


Rasim Qaraca



Fransalı naşir Fransuaza Verni atalarının sənətini davam etdirən yazıçı uşaqlarının əsərlərindən ibarət qeyri-adi bir seriyanın nəşrinə başlayıb. Hətta bəzi nəşrlər tam bir yazıçı sülaləsinə həsr olunub - ata, ana, oğul, qız və s. əsərləri toplu şəkildə oxuculara təqdim olunur. Həmin nəşr alimlərin çoxdan bəri araşdırmaqda olduqları “istedad irsən ötürülürmü” sualının praktik olaraq cavablandırılması baxımından son dərəcə qiymətlidir. İstər naşirin, istərsə həmin seriyadan kitabları tədqiq edən mütəxəssislərin bu məsələyə dair qənaəti olumsuzdur - istedad irsən ötürülmür. Elm aləminə məlum olan həqiqət F.Verninin serialında öz təsdiqini tapıb: “Atalarda yorulan istedad uşaqlarda dincəlir”.
Fransa mətbuatında həmin bu nəşrlər ətrafında sürən müzakirələrdə yazıçı uşaqlarının, bir qayda olaraq, istedadsız olmaları, lakin yaradıcılıq mühitində yetişmələrinin onlarda bir sıra vərdişlər aşıladığı, həmin vərdişlərin, nəyin bahasına olursa olsun, ədəbiyyatda təsdiq olunmaq ambisiyasını yaratdığı öz ifadəsini tapıb.
Tarixdə musiqiçi ailəsindən yaxşı musiqiçilərin, həkim ailəsindən yaxşı həkimlərin, aktyor ailəsindən yaxşı aktyorların və s. çıxdığı haqqında nümunələr çoxdur. Lakin ədəbiyyatda, sən demə, məsələ başqa cürə imiş: ədəbiyyat mühitində yetişmək insanda, uzaq başı, sözə qarşı həssaslıq, sevgi öyrədə bilər, onlar ən yaxşı halda qrafoman ola bilərlər.
Məsələn, ata Aleksandr Düma hər zaman oğlunu yazıçılıq peşəsinə həvəsləndirməyə çalışıb, hətta buna nail olub, bir ara “Kameliyalı qadın” əsərini nəşr etdirəndən sonra oğul Dümanın şöhrəti atanı kölgədə qoyub. Lakin tarix hər şeyi yerbə-yer edib: nəhəng atanın müqabilində oğul Düma bu gün çox cılız görünür.
Yaxud “Taraskonlu Tartaren” əsərinin müəllifi Alfons Dodenin oğlu Leon, o qədər də istedadsız olmamasına baxmayaraq, tarixdə yazıçı kimi deyil, özünün intriqabazlığı, demokratiyanın qatı düşməni olması ilə qalıb. Halbuki yaşadığı dövrdə atasının ənənəvi üslubu ilə müqayisədə o, yenilikçi təsiri bağışlayırdı, oxucular tərəfindən sevilirdi.
Buna bənzər hadisəl Jül Vernin oğlu Mişelin də başına gəlib. Ancaq tarix Mişelin adını öz səhifələrində saxlamayıb.
Hətta məşhur Fransua Moriakın oğlu Klod Moriak istedadlı olmasına baxmayaraq, heç vaxt atasının təsirindən çıxa bilməyib, onun əsərlərində də bu özünü göstərib.
“Böyük Ata” kompleksini dəf edə bilməyən Klaus Mişel isə (Tomas Mannın oğlu) bunu etiraf edərək 1949-cu ildə 42 yaşında intihar edib.
Həmin seriyadan olan kitablar arasında Emis Kingsli və oğlu Martin Kingsli tandemi öz əksini tapıb. Mütəxəssislər bir qayda olaraq oğul Kingslinin uğursuzluğunu qeyd edirlər.
Bütün bu müqayisələrdən və sübutlardan çıxan nəticələri göz qabağındadır: yazıçı törəmələrinin ədəbi şöhrət dalınca qaçmaları qarşısıalınmazdır, onlar istedadın irsən ötürüldüyünə inanarlar. Tarix isə birmənalı şəkildə bunun əksini sübut etməkdədir - fransalı tədqiqatçıların qənaəti belədir.


Hiç yorum yok: