Balaca Norveçin böyük yazıçısı
Yazıçı Azərbaycan dilində ilk dəfə kitab halında nəşr olundu
Bu günlərdə Norveç yazıçısı, Nobel mükafatçısı Knut Hamsunun seçilmiş əsərlərinin birinci cildi Nadir Qocabəylinin tərcüməsində Azərbaycan dilində çapdan çıxmışdır. Kitaba yazıçının “Aclıq” (1890) və “Viktoriya” (1898) romanları, 1899-cu ildə Rusiyaya və Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana etdiyi səfərin təəssüratları əsasında qələmə aldığı “Nağıllar diyarında” (1903) yol qeydləri, eyni zamanda “Sirli dərd” hekayəsi (1891) daxil edilmişdir.
Nüfuzlu Norveç nəşrlərindən sayılan “Norveç ədəbiyyatı tarixi” (1974-1975) altı cildliyinin müəlliflərindən birinin fikrincə, Knut Hamsun Norveç ədəbiyyatının “ən istedadlı, ən məşhur və ən mübahisəli” nümayəndəsidir.
Hamsunun fikrincə, müasir Norveç ədəbiyyatının başlıca qüsuru psixoloji dərinliyə enə bilməməsində idi. “Norveç ədəbiyyatı” məruzəsində o qeyd edirdi ki, “Mahiyyətcə, materialist olan ədəbiyyat insanlardansa, dəyərlərə üstünlük vermişdir, demək, insanın daxili aləmiylə deyil, daha çox ictimai məsələlərlə maraqlanmışdır”. O, İbsenin, Börnsonun, Hyellanın, Yunq Linin xidmətlərini qiymətləndirməklə yanaşı, onların “psixoloji” deyil, “sosial” ədəbiyyat, “psixoloji şəxsiyyət” deyil, “xarakterlər” və “tiplər” yaratdıqlarını qeyd edir. Hamsuna görə, onlardan heç biri müasir psixoloji incəsənətin qarşısında duran vəzifələri həll etmək səviyyəsinə yüksələ bilməmişdir. O, qəti əmin idi ki, müasir yazıçı, hər şeydən öncə, səmimi psixoloq olmalı, “insanın qeyri-şüuri ruhi aləminin” təsvirinə diqqətlə yanaşmalıdır.
Şəxsiyyətin psixikasının təsvirində təhtəlşüuru başlıca amil sayan Hamsun elmə müraciət edir və öz düşüncələrinin təsdiqini alman alimi E.Hartmanın (1842-1906) əsərlərində, xüsusən də, “Təhtəlşüur fəlsəfəsi”ndə (1869) tapır. Lakin elm adamlarının nailiyyətlərinə hörmətlə yanaşan Hamsun hesab edirdi ki, sənətkar insanın daxili aləminə nüfuz etmək üçün daha geniş imkanlara malikdir, çünki o, müasir psixologiyanın insanda hələ də izah edə bilmədiyi bir çox cəhətləri kəşf edə bilir.
Hamsun ilk növbədə Strindberqi bu cür ədəbi istedadlara aid edirdi. O, Strindberqlə yalnız yazıçı kimi deyil, həm də özündə “mürəkkəb tipli çağdaş insanı” təcəssüm etdirən bir şəxsiyyət kimi fəxr edirdi. Dostoyevskinin psixoloji analiz məharəti də Hamsuna təsir göstərmişdir. Strindberq və Dostoyevskidən başqa ona birbaşa və dolayısı ilə təsir göstərənlər arasında Nitsşenin də adını çəkmək olar.
Nitsşenin təsiri altında Hamsunda onun özünün də daxil olduğu hansısa mənəvi elita, “mənəvi aristokratiya” haqqında təsəvvür formalaşmışdı. Hamsun öz əsərlərini də bu cür zərif və seçkin şəxslər üçün nəzərdə tuturdu.
Kitab “Aclıq” romanı ilə başlayır. Bu romanla Avropa ədəbiyyatına yeni, qüdrətli və özünəməxsus bir istedadın gəlişi hər kəsə aydın olmuşdur. “Aclığın” bədii xüsusiyyətləri, qəhrəmanın psixoloji durumuna yanaşma manerası Hamsunun yaradıcı bir insan olaraq müstəqilliyini ortaya qoydu. Hamsunun Kristianiyada keçirdiyi əzablı və qorxunc gənclik illərinin üzərindəki pərdəni bir az qaldırsaq, “Aclıq” romanını bir çox cəhətlərinə görə avtobioqrafik əsər də adlandırmaq olar. O vaxtlar yazıçının qarşılaşdığı buz kimi soyuq laqeydlik, insanların biganəliyi və daşürəkliyi büsbütün romana köçürülmüşdür. Onun aclıqdan fiziki əzab çəkən qəhrəmanı ətrafdakıların tam etinasızlığı ilə qarşılaşır. Hamsunun sözlərinə görə, o bu əsərdə “ardıcıl olaraq aclıq keçirən insanın özünəməxsus ruhi-mənəvi həyatını, əsəb sarsıntılarını təsvir etməyə səy göstərib”. Əsərin qəhrəmanının hərəkətlərindəki paradoksallıq və gözlənilməzlik yalnız fizioloci aclıqla bağlı deyil. O sanki iki aləmdə - gerçək və özünün uydurduğu xəyali aləmdə yaşayır. Bu ikilik romanın adında da özünü göstərir: Onun qəhrəmanı korlanmış, pozulmuş dünyada yalnız fizioloci deyil, həm də təbii insani münasibətlərə ehtiyac duyaraq mənəvi aclıq keçirir. Qeyd etmək lazımdır ki, əsərin simpatik-ironik üslubu yazıçı ilə qəhrəman arasında üzvi bağlantı yaradır. “Aclıq” Hamsuna böyük şöhrət qazandırmışdır, roman çap olunduqdan sonra o, peşəkar yazıçı həyatına qədəm qoymuş, istedadı cilalanaraq püxtələşmişdir.
Kitabdakı ikinci əsər olan “Viktoriya” romanı yeni dövr dünya ədəbiyyatında məhəbbət mövzusunda yazılmış ən yaxşı əsərlərdən biridir. Dəyirmançı oğlu Yuhanneslə ağa qızı Viktoriyanın uğursuz məhəbbətini Hamsun böyük ilham və yüksək poetizmlə qələmə almışdır. Zəmanə, sosial maneələr, qəhrəmanların şəxsi həyatında baş verən dəyişikliklər bir-birini sevən iki gəncin məhəbbəti qarşısında acizdir. Hamsunun bütün qəhrəmanları kimi, Yuhanneslə Viktoriya da mürəkkəb xarakterə malik şəxsiyyətlərdir, onların incə və həssas qəlbə, eyni zamanda yüksək mənəvi keyfiyyətlərə, həssas və məğrur insanlara xas ziddiyyətli təbiətə malik olması əsərə emosional-psixoloji məzmun verir. “Viktoriya” bu gün də Hamsun pərəstişkarlarının ən dəyərli əsərlərindən biri olaraq qalır. Bu əsəri ədibin özü də yüksək qiymətləndirmiş və təsadüfi deyil ki, böyük qızına Viktoriya adını vermişdi.
Kitabda yer alan üçüncü əsər “Nağıllar diyarında” oçerkidir. 1899-cu ilin payızında Hamsun Rusiyaya, Qafqaza və Azərbaycana səfər etmiş, 1903-cü ildə o, səfər təəssüratlarından bəhs edən “Nağıllar diyarında” adlı yol qeydlərini qələmə almışdır. Dərin müşahidəçilik qabiliyyətinə, incə yumor hissinə və güclü ironiyaya malik Hamsun ucsuz-bucaqsız Rusiya çölləri, başı göylərə çatan Qafqaz dağları, köhnə Tiflis, neft Bakısı, buranın insanları haqqında olduqca maraqlı fikirlər söyləmişdir. Yazıçı kazak çölünün özünəməxsus stixiyasından, Qafqaz dağlarının füsunkar gözəlliyindən, Azərbaycandakı şoran çöllərindən eyni məhəbbətlə bəhs edir. Hamsun öz oçerkində Moskva Kremli, Tiflisdəki “Asiya Məhəlləsi”, Bakıdakı “İçərişəhər” və Suraxanıdakı “Atəşgah” haqqında da Azərbaycan oxucularının hədsiz marağına səbəb olacaq fikirlərini açıqlayır. Onun bədnam qonşularımız haqqında qələmə aldığı müşahidələri və fikirləri də maraqlıdır: “Şərqdə bizə dedilər ki, yəhudi on yunanı aldada bilər, erməni isə həm yunanları, həm də yəhudiləri aldadır”. Əsər real hadisələrə əsaslanan yol qeydləri əsasında yazılsa da, yüksək sənətkarlığı, bədii-estetik dəyəri, incə yumoru və lirizmiylə seçilir.
Kitaba daxil edilən sonuncu əsər “Sirli dərd” hekayəsidir. Hekayə cinayət törətmiş bir adamın cəzanlandırılmadığı üçün etdiyi qəribə hərəkətlərdən bəhs edir. Bu hekayəsində də Hamsun öz yaradıcılıq prinsipinə sadiq qalaraq insan psixikasının dərin qatlarını açmağa çalışır.
Knut Hamsunun kitabını şəhərimizin mərkəzində yerləşən kitab mağazalarından, eyni zamanda “Alma” və “Reytinq” qəzetlərinin redaksiyalarından əldə edə bilərsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder