2007-02-04

Ermənistanın mədəni həyatı


Bir il öncəki səfərin gecikmiş yol qeydləri

Firudin ALLAHVERDİ
firudinallahverdi@gmail.com

Düz bir il bundan əvvəl “Qafqaz Sülh Təşəbbüsləri Mərkəzi”nin təşkilatçılığı və Soros Fondunun maliyyə dəstəyi ilə baş tutmuş səfər çərçivəsində neçə illərdir problem yaşadığımız qonşu Ermənistan Respublikasında idim. Proyekt “Cənubi Qafqaz İmprovizasiyaları adlanırdı” və mənim də orda iştirakım sonda elə improvizasiya xarakteri daşıdı.
Belə ki, mən ora jurnalist kimi getməyi planlaşdırmışdım və təşkilatçılar da bununla razılaşmışdılar. Amma konsert günü həm də ifaçılıq etdim. Bu barədə sonda.
Marneuli rayonunun kiçik bir hissəsində hər üç Cənubi Qafqaz dövlətinin bütün mobil telefon operatorlarının xidmətindən yararlanmaq mümkündür. Bir az yaxınlıqda isə Gürcüstanla Ermənistanın keçid məntəqəsi Sadaxlı yerləşir ki, bu söz də bizim dilə yaman uyğundur. Sərhəddə Debeda adlı çay axır. Çayın adı nədənsə mənə rusların “ne beda”, azərbaycanlıların “de da bə” sözünü xatırlatdı. Nə isə. Digər nümayəndə heyətləri ilə keçdik Ermənistana. Uzun-uzun dolaylardan keçdik, az getdik, üz getdik, dərə-təpə düz getdik... Yol boyu məni düşündürən şeylərdən biri, yolların çox düz və rahat olmasıydı. Diaspora Ermənistanın yol işlərinə çox vəsait yatırıb. Sadəcə, bunu göstərmək kifayətdir ki, Dilican rayonu ərazisində dağları yararaq, yolu 80 faiz qısaltmaq məqsədi ilə 2.5 km uzunluğunda, müasir standartlara uyğun tunel çəkiblər. Bir sözlə, nəhayət, Yerevan şəhərinə gəlib çatdıq.
Kifayət qədər kasıb görünən Yerevan şəhərindəki binaların çoxu qırmızı (tuf) daşdan tikilib. Neçə gün ərzində yağan qar biz qayıdan günə qədər ərimədi və nədənsə, mənə elə gəlirdi ki, bu binalar ya hirslərindən, ya da üşüdüklərindən qızarıblar.
Təəssüf ki, mənim sadə vətəndaşlarla görüşmək imkanım olmadı və əsasən, mədəniyyət xadimləri ilə görüşməklə kifayətləndim.
Ermənistan simfonik orkestrinin iki heyəti var və onlar növbələşərək, hər həftə konsert verirlər. Dediklərinə görə, orkestrdə əsasən klassik əsərlər səslənir. Ermənistan mədəniyyətinin dünyada təbliği əsasən diaspora tərəfindən heyata keçirilir. Simfonik orkestrin, teatrların xarici ölkələrə olan qastrollarına, rəssamların Avropa və Amerika ölkələrində sərgilərinə maliyyə ayırmağa dövlətin onsuz da böyük olmayan büdcəsinin gücü çatmır. Dövlət Televiziya Şirkəti də bizdə olduğu kimi, ləğv olunub və bizdən fərqli olaraq, məhz onun əsasında İctimai Televiziya yaradılıb. Amma Şirkət nəzdindəki kollektivlər dağılmayıb və entuziazmla, çox cüzi maaşlar hesabına öz fəaliyyətlətini davam etdirirlər. Həmin kollektivlərdən biri olan Caz-band İctimai Radionun yarıqaranlıq və sovet dövrünü xatırladan binasında fəaliyyət göstərir. Kollektivin rəhbəri Y.Yerzikyanla söhbətimdə o, Sovet dövründə Bakının caz paytaxtı olduğunu qeyd etdi və yenə də Bakıda öz orkestri ilə konsert verməyi arzuladığını bildirdi. Bundan başqa Dövlət Caz Orkestri (“Orbelianinin orkestri”) də fəaliyyət göstərir ki, onların maaşları nisbətən daha çoxdur. Hər iki kollektivin repertuarları əsasən klassik caz musiqisindən ibarətdir.
Yuxarıda erməni mədəniyyətinə qayğının əsasən diasporanın köməyi ilə olduğunu qeyd etmişdim. Amma onlar bu mədəniyyəti siyasiləşdirməyə meyllidirlər. Belə ki, diaspora yaradıcı əsərlərdə daha çox “genosid” məsələsinin işıqlandırılmasında maraqlıdır. Tutaq ki, bir istedadsız yazıçı “genosid” barədə cızma-qara etsə, bu əsər diaspora tərəfindən xaricdə çap olunur, yayımlanır və müəllifə populyarlıq gətirir. Əks halda, normal bir yazıçının “genosid”ə həsr olunmayan əsəri kölgədə qalır. Bəzi yazıçılar bu spekulyasiyaya həvəslə, bəziləri məcburən qoşulur, bəziləri isə ümumiyyətlə, “ürəyimiz istəyəni yazacağıq” deyirlər. Sonuncu kateqoriyaya aid olan yazıçılardan biri Vahram Martirosyanla söhbətimizdə o, erməni iddialarını gülüş hədəfinə çevirən “Vəd olunmuş torpaq” adlı bir roman yazdığını, amma bu romanı Ermənistanda əvvəlcə “amerikalı yazıçı” adı ilə qəzetlərdə yayımladığını, özünün isə guya “tərcüməçi” rolunda çıxış etdiyini bildirdi. Roman Ermənistanda əks-sədaya səbəb olmuş, “müəllif”i bir xeyli axtarmışlar. Ehtiraslar soyuyandan sonra V.Martirosyan romanı özü yazdığını boynuna almış və əməlli-başlı tənqidə məruz qalmışdır.
Diasporanın mövqeyi bütün sənət sahələrinə eynidir. Rəssamlar yalnız “genosid” barədə rəsmlər çəkməli, simfoniyalar da bu bərədə bəstələnməlidir.
Ermənistan şou-biznesinin “kasıblığı” televiziyada göstərilən kilplərin əksəriyyətindən bəlli olurdu. Düzdür, bəzən elə kliplər də gördüm ki, onları sadəcə sənət əsəri adlandırmaq olardı. Amma, əksər kliplərin məzmunu bizim kliplərə çox bənzəyirdi. Eyni “nakam məhəbbətlər”, sevgililərin birinin “təsadüfən avtomobil qəzasına düşməsi”, ağaclar altında, şəlalələr yaxınlığında oxuyan müğənnilər və s. Amma məni heyrətləndirən əsas hadisələrdən biri Ermənistan televiziyalarından birində gördüyüm 13-14 yaşlı uşağın balabanda etüd çalması oldu (Etüd musiqi forması olub, barmaqlar üçün çalışmaya deyilir.) Bu uşağın barmaqları ümumiyyətlə, ləng alət sayılan balabanda çox məharətlə “uçuşurdu”. Hiss olunurdu ki, bu adam məktəb oxuyub və hal-hazırda da professional təhsil keçir. Bir musiqiçi kimi bilirəm ki, bizdə də “Balaban məktəbi” kitabları var və o kitablarda balabanda ifa texnikası barədə çətin çalışmalar, maraqlı pyeslər var. Maraqlıdır, bizim müəllimlər niyə uşaqlara o cür ifa texnikası öyrətmirlər? Məhz bunun səbəbidir ki, erməni balaban ustaları dünyada balabanı erməni musiqi aləti kimi, “duduk” adı ilə tanıdırlar. “Balaban bizimdir” demək asandır, çox asan. Hamı iddia edə bilər. Bəs niyə onu dünyaya lazımi səviyyədə təbliğ edə bilmirik?
İrəvan şəhərində rejissor S.Paracanovun ev muzeyində olduq. Muzeyin təmiri və tamaşaçılara təqdimi normal səviyyədə idi. Amma muzeydən çıxanda gözüm satışa qoyulmuş Paracanov filmlərinə dəydi. Bütün kasetlərin üzərində rejissorun adından başqa digər yaradıcıların da adı, o cümlədən rəssamın, bəstəkarın, operatorun adları yazılmışdı. Cəmi birindən - “Aşıq Qərib” filmindən başqa. Bu filmin kasetində rejissor, ssenari müəllifi, rəssam, operator yazılsa da, bəstəkarın adı nədənsə “unudulmuşdu”. Mən muzeyin bələdçisindən bu barədə soruşdum. O, bunun texniki səhv olduğunu, aradan qaldıracağını bildirsə də, mənə aydın idi ki, burda səbəb yəqin ki, bəstəkarın azərbaycanlı olmasıdır. Çünki, o filmin musiqisinin müəllifi məşhur bəstəkarımız Cavanşir Quliyevdir.
Yerevanda nəşr olunan “AA” (“Aktual Art”) jurnalında baş tutan görüşümdə də maraqlı bir fakt eşitdim. Jurnalın nə az, nə çox, düz yeddi baş redaktoru var. Mənim “o zaman gərək sizin minlərlə sıravi işçiniz olsun” zarafatımı onlar “biz yeddi nəfər baş redaktor, həm də sıravi işçilərik” kimi cavablandırdılar. Jurnal əsasən müasir incəsənəti təbliğ edir. Dediklərinə görə, ildə dörd dəfə nəşr olunmağı planlaşdırsalar da, maliyyə vəsaitinin çatışmamazlığı ucbatından bəzən iki dəfə ilə də kifayətlənirlər.
Proyektdə nəzərdə tutulan konsertin keçiriləcəyi Yerevan Konservatoriyası Yerevanın mərkəzində, Sayat Nova prospektində yerləşir. Müqayisə üçün deyim ki, konservatoriya zallardan başqa demək olar ki, təmirsiz durumdadır. Tətil olduğu üçün mən tələbələrlə arzuladığım kimi geniş söhbətlər apara bimədim. Bəziləri ilə söhbətimdə təqaüdün az olduğunu, amma dərslərin normal şəraitdə və səviyyədə aparıldığını bildirdilər. Konservatoriyanın tələbələri opera studiyasında demək olar ki, hər ay mini-operalar səhnələşdirirlər.
1 fevral tarixində Konservatoriyanın zalında keçirilən konsertdə Ermənistan, Gürcüstan və Abxaziya musiqiçiləri iştirak edəcəkdilər. Konsertə bir gün qalmış təşkilatçılar mənə təklif etdilər ki, erməni vokalisti ilə bərabər çıxış edim. Təşkilatçıların bu təklifinə hər ikimiz bir Azərbaycan, bir erməni xalq mahnısı oxumaq şərti ilə razı olduq. Mənimlə çıxış edəcək musiqiçi, Yerevan Konservatoriyasını vokal kafedrasının 5 - ci kurs tələbəsi Razmik Amyan adlı gənc idi. Biz birlikdə məşq etdik. Mən ona “Laçın” xalq mahnısını (azərbaycan dilində) öyrətdim. Lakin, konsert günü nədənsə o, təşkilatçılara hərəkətinin səbəbini göstərmədən gəlmədi. Mən isə repuartuarımı dəyişdim və Azərbaycan xalq mahnısı “Sarı gəlin”i pianoda ifa etməyə başladım. Səhnədəki Jazz orkestrin zərb alətləri ifaçısı mahnının yarısından məni müşayiət etdi. Həmin axşam Ermənistanın bütün kanallarında mənim ifamdan fraqmentlər göstərərək, təşkilatçıların, əsasən də “Qafqaz Sülh Təşəbbüsləri Mərkəzi”nin direktoru Georgi Vanyanın ünvanına min cür söz deyəndən sonra, təşkilatçıların azərbaycanlılara qarşı təslimçilik mövqeyi göstərdiklərini də vurğuladılar.
Ermənistanın adını bilmədiyim bir televiziya kanalı sutkanın yarısı Fransanın məşhur mədəniyyət kanalı olan “Mezzo”nu yayımlayır. Məqsəd isə əhalini Avropa musiqisi və mədəniyyəti ilə yaxından tanış etməkdir. Xatırladım ki, “Mezzo” kanalı gün boyu məşhur səhnələrdə tamaşaya qoyulmuş operaları, baletləri, dünya şöhrətli musiqiçilərin və orkestrlərin ifalarını dünyaya çatdırır. Mən çox arzu edərdim ki, yurdumuzda da bu kanalı heç olmasa, gündə 6-7 saat yayımlasınlar.
P.S. Ermənilərin mentalitet barədə fikirləri azərbaycanda formalaşmış standartlarla səsləşir. Onlar da uzunsaç kişilərə və küçədə, yad kişilərin içində siqaret çəkən qadınlara pis baxırlar. Azərbaycanlılar barədə formalaşmış strereotip isə nə qədər absurd görünsə də təxminən belədir: “Onlar hiyləgərdirlər”.


Hiç yorum yok: