2007-02-04

3 kitab haqda 9900 işarə


QAN TURALI
qan_tural@yahoo.com

Bu yazı Sevincin “Uçuş məsafəsi”, Günel Mövludun “Qaranlıq və ikimiz” və Qan Turalının “Elektronik sevdalar” kitabları üzərinədir. Bakıda yazılıb, 254 sətirdir.


Sevincimiz cəsarətimizdir


Sevincin şeirləri çap olunduğu andan reaksiya doğurub, “alatorançı”lara yönəlik tənqidlərin çoxu da məhz Sevincin şeirlərinə görə olub. Sevincin açıq-saçıq şeirlərini mühafizəkar ədəbi camiə həzm edə bilməyib, “belə şeir olmaz” deyiblər. “Alatoran” jurnalını Sevincin şeirlərini cırıb, sonra evə aparanlar olub. Səbəb sadə və yeganədir, əxlaqla ədəbiyyatı qarışdırıblar, gün kimi aydındır ki, əsərin əxlaqi olmağı onun məziyyəti olmadığı kimi, əxlaqsız olması da məziyyət deyildir, biz estetik ülgülərlə danışmalıyıq. Yeri gəlmişkən, romanını porno effektlərlə dolduran və romanda heç bir yazıçı, hətta jurnalist yazı manerası gözə dəyməyən əliəkbərlər məhz ƏDƏBiyyatın məhz bu cürə ortamlarında mübahisə doğura bilərlər.
Sevincin şeirləri qadından danışır, qadının intim dünyasından, cəmiyyətin preslədiyi duyğularından danışır. Bizim cəmiyyət isə bu sahədə radikal olub, Afrika qəbilələrinin birində cinsəl ilişki zamanı qadın səs çıxaranda bunu onun xəyanət etməyinə yozur və buna görə onu öldürürdülər. Onlardan fərqimiz yox imiş. Qadınlardan söhbət düşmüşkən, Tehran Əlişanoğlunun “2000-cilər… və feminizm” məqaləsində Sevincin şeirlərini intim-feminist-emansipasion adlandırır və Tehran bəy feminizmi “hər şeyi qadın başlangıcından izah etmək” kimi anlayır. Və eyni şeyi Nərmin haqda da söyləyir. (Bax, www.tenqid.net) Amma məqalənin mahiyyətinə varmasaq belə, Tehran bəyin yanlış yolda olduğu bəllidir, çünki feminizm “hər şeyi qadın başlangıcından izah etmək” deyildir, Tehran bəy özü feminizmi yanlış anlayaraq, sonra da Sevinci öz qəlibinə daxil edir. Feminizm fərdi qiyam (Kamyu) deyildir, geniş ictimai hərəkatdır, Sevincin şeirlərini freydist şeir kimi anlamaq gərəkdir.
Freydin “libido” anlayışı var, ona görə insanın ailə, toplum, din tərəfindən üzə çıxmağa qoymayan cinsəl ehtirasları var, bu cinsəl istəklər realizə edilə bilməyəndə nevroz yaranır. Freyd XX əsr insanını “nevroz insanı” hesab edirdi. Sevinc də məhz bu cürə istəklərdən yazır. Freyddə bir də “sublimasiya” anlayışı var, realizə edilə bilməyən istəklər yaradıcılıq, dinlə, elmlə formasını dəyişərək gerçəkləşə, bununla da insan nevrozdan xilas ola bilər. Adını unutduğum türk araşdırmaçılardan biri Füzulini “seksual impotent” adlandırmış və səbəbini onun çoxlu məhəbbət şeiri yazmağında görmüşdü. Füzulini müdafiə etmək fikri mənə yad olub, amma impotensiyanı belə izah edərdim: Füzuli məhəbbəti sufi-mistik formada anlayırdı, ona görə türk alimə haqq vemək olar.
Qayıdaq sevincimiz Sevincə. Sevincin nəfəsi genişdir, polifoniyası var, orijinal metaforası var, şeirin strukturu da yaxşı qurulub. Amma onda diqqəti cəlb edən əsas qüsur mövzu darlığıdır, bayaq Freyddən danışdıq, nəzərə alaq ki, Freyd I Dünya Savaşında insanların özlərini qurban verməsini “libido” ilə izah edə bilmədi, çünki burada seksual motiv yox idi. Buna görə də Freyddən sonrakı psixoanaliz “libido” anlayışının dairəsini genişləndirdi. Adi misal. Freyd belə hesab edirdi ki, uşağın anaya qarşı seksual həzz duyması (Edip kompleksi) anasının döşünü əmməyi ilə başlayır. Freydin o qədər də məşhur olmayan ardıcılı Melaniya Klayn (1960-da vəfat edib) uşağın ana döşünü əmməsində libidonun başlanğıcından çox, yaşama instinktini önə çəkdi, çünki uşağın yeganə qidası ana südüdür. Anar Rzayev bura dağ çiçəyini də əlavə edir. Bir sözlə, altşüurda yalnız seksual motivlər gizlənməyib, Sevinc irrasionalı yazmaq istəyirsə, mövzu dairəsini genişləndirməlidir.

Günelin mövludu


Günelin kitabındakı ilk şeir “Kənd və Yesenin”dir və bu da təsadüfi deyil. Güneli Sevincdən fərqləndirən məhz lirik düşüncədir. Biz çox zaman lirikanı düz anlamırıq, elə bilirik ki, şeirdə lirika olmamalıdır, bu da başadüşüləndir. Aqşinin sevimli Ağalar Məmmədovun hörmətli filosofu Hegelin ən yaxşı sözü budur: “Gerçək olan hər şey ağlabatandır, ağlabatan olan hər şey gerçəkdir”. Azərbaycan ədəbiyyatında 30-cu illərdə olan inqilabi romantika tədricən öz yerini saxta lirikaya verdi, bu baxımdan səciyyəvi olan Rəsul Rzanın “İşıqlar üşüyəndə” adlı şeir kitabı var. Lirik düşüncədə novatorluğun yerini imitasiya və cinsəl sözlər alandan sonra Azərbaycan şeirində lirika insanı iyrəndirməyə başladı. Ona görə də poeziyada “başını kəsib, sinənin üstünə qoyacaqlar” (Həmid Herisçi), “sarışın uşaq anasının meyidi üzərində üzüm yeyir” (Rasim Qaraca) kimi misralarla ifadə edilən qəddarlıq yarandı. Amma lirika da lazımdır, sadəcə olaraq, lirik düşüncənin forması və məzmunu dəyişməlidir. Məsələn, Günelin “vətən olmayan yerlərin bircə adı var- qürbət” misrası da maraqlı görünür. Tələsik qeyd edim ki, bizdə qürbət, qərib mövzusu çox bayağılaşıb, o gün “Qəriblər qəribi” adlı bir qəzetin reket qəzet olduğu aşkarlandı.
Günel az qala bütün şeirlərini qadınlar haqda yazır, tamam, başa düşürük qadınsan, özü də çox gözəl qadınsan, (Aqşin bu yerdə yaxşı deyir, amma mən hörümçəkləri sevirəm), amma axı bütün şeirləri qadından yazmaq niyə? Günelin elə özünün gürcü şairi Zviaddan götürdüyü müsahibənin başlığı belə idi: “Poeziyanı qadın və kişilərə bölmək olmaz”. Günel ona etiraz etməyib. Amma Günel yalnız qadınlardan yazırsa və qadın yazarlar kişilərə nisbətən çox azdırsa, biz təbii olaraq, bu bölgünü aparmalıyıq. İndi bir şey deyəcəm, Feministlər qulaqlarıını tutsunlar, qadın yazar azdır, amma qadın filosof ümumiyyətlə, yoxdur.
Günelin çox güclü hissiyatı var, amma bu elə bir hissiyyatdır ki, düşüncəni məhv edir. Biz Güneldə hisslərin təlatümünü görürük, amma “bütün hisslər aldadıcıdır” (Tolstoy). Ona görə də Günel eqosunda narahat halda vurnuxan, təsdiqini tapmayan detalları da yazmaqdan çəkinmir, məsələn, “Kənd və Yesenin” şeirini belə bitirir: “Mən qürbətdə anladım, vətən qadınları necə mənasızdır”. Qadınlar mənalı da ola bilər, mənasız da, amma mən nəyə görə qadınların mənasız olmasının izahını görmürəm. Gördüyüm Günelin azəri qadınlarına qarşı olan aqressiyasıdır.
Günelin kitabında bir də “Paytaxt” adlı essesi var, hisslər burulğanından danışarkən bu essesini də ortalığa dəvət edək. Əvvəlcə Günelin sevimli sözü ilə desəm, çox mənasız essedir. Amma Günel elə romantikaya dalıb ki, (esse çox səmimi yazıldığna görə, bu esseni yazarkən saçlarının belə gözünə dağıldığını hiss edirəm) dostunun dilindən yazır: “Azadlıq meydanına 3-4 min adam yerləşər”. Görün hissiyata dalmaq adamı hara aparıb çıxarır, Azadlıq meydanı bir milyona qədər adam tutur, bu zarafat deyil, şeirdə verilən və hər kəsə bəlli olan informasiyanın qeyri-dəqiqliyidir. Nəzərə alaq ki, esseni bu rəqəm üzərində qurub.


Elektronik sevdalarım


İndi gəlib çatdım özümə. “525”-də öz kitabım haqda yazdığım yazını ixtisar və əlavələrlə təqdim edirəm.
Yazar özü də əslində bir oxucudur, onun əsəri interpretasiya etmək şansı başqalarınınkı qədərdir, amma o, digər oxuculardan ilk oxucu olmaq etibarı ilə də seçilir, bir də yazar əsərin necə yazıldığını da yaxşı bilir.
Ən böyük şeirimi “Telefon”u necə yazdım? Müasir insan düşüncə sistemində, eləcə də onun praktik həyatında ən önəmli yer tutan əşyalardan biri də cib telefonudur. Mən poeziyanın qədim priyomunu işə saldım. Bu priyomun adı animizmdir, yəni insana xas olan keyfiyyətlərin başqa varlıqlara köçürülməsi. Hələ folklorda bunun elementlərinə rast gəlmək olar, buludlar ağladı, günəş güldü və s. Amma məncə insan təbii varlıq kimi təbiətdən qopub, o daha çox cəmiyyətin içərisindədir, ona görə də insana məxsus olan keyfiyyəti hansısa dağa, buluda, ağaca deyil, hamımızın həyatında önəmli yer tutan bir əşyaya- telefona köçürməyi qərara aldım. Bunu bir də ona görə deyirəm ki, bizim ənənəvi poeziyada mövcud olan animistik elementlər indi də saxlanılır, Əkrəm Əylislinin bir hekayəsində ironiya ilə yazdığı kimi, sevgililər “uca dağ başında tənha vələs” altında görüşürlər. Amma indi nə tənha vələs oxucuya nəsə deyir, nə də dağ başı (Açığı mən heç vələs ağacını da tanımıram). O cürə şeir yazan adamların özləri də ciblərində telefon gəzdirirlər. Yazdığım ən böyük şeir olan “Telefon” şeiri belə yarandı. Amma bu şeirin üzərində həddindən çox işlədiyimi də deməliyəm, bu şeirin düz altı əlyazması var. Lamartin ən yaxşı hesab etdiyi şeiri haqda deyirdi ki, bu şeirin ideyası gecə meşədə ağlıma gəlib, öləndən sonra onun arxivini araşdıranlar bu şeirin çoxlu əlyazmalarını tapdılar, məlum oldu ki, bu şeir Lamartinin üzərində ən çox işlədiyi şeir imiş. Eyni aqibəti “Telefon” şeirində də yaşamışam, ideya bircə anlığa beynə gəlir, onun mükəmməl bədii formasını tapmaq isə zaman tələb edir.
Başqa bir şey də məni düşündürürdü, məncə kiçik şeirlər yazmaq lazım idi. Onların həcmi 160 işarədən çox olmamalı idi, çünki bir mesajla ancaq bu həcmdə mətn yollamaq olardı. Bəli, bu şeirlər cib telefonu ilə göndərmək üçün yazılmalı idi, bu şeirləri bir tərəfdən yazıb, o tərəfdən göndərirdim, bir çoxunu da elə yolla gedərkən cib telefonunda yazmışam. Yazırsan, göndərirsən- ədəbiyyatı real həyatın içinə salmaq üçün bundan effektiv yol bilmirəm. Bu gün elə adamlar var ki, telefonunda mesaj bölməsində mənim 30-40 şeirimi saxlayır. Onların hamısını mən göndərmişəm. SMS şeirlərim yüzdən çoxdur, sevgilimin (o zaman dostum idi) ad gününü təbrik etməyi unutmuşdum, o da mənə “Ad günündür, mesaj yazmıram, etirazın loyal forması” şeirimi göndərmişdi, müəllifin öz əsərini oxuyub, utanmasının bir variantı da bu olsun gərək.
“Əsgərin şeiri” adlı bir şeirimin bütün motivlərini qəzetdən götürmüşəm. Bir əsgər tez-tez gecə növbəsini atıb, Bərdənin qaçqın düşərgəsində yaşayan sevgilisi ilə görüşə gedirmiş, bundan duyuq düşən qızın qohumları onu öldürmüşdülər, elə xəbər də onların məhkəməsi haqqında idi. Qəzetdə əsgərin şəkli də var idi, heç bilməzdin ki, bu cür fağır görkəmli adam belə bir iş tuta, bu cəsarətin yiyəsi ola bilər. Yəqin öldürməsinlər deyə yalvarırmış qatillərinə, sona qədər qəhrəman kimi qalmaq olmur, amma hər halda öldürmüşdülər, özü də sevdiyinə görə. Bu bir şeir üçün kifayət idi.
Açığını deyim ki, öz şeir kitabını ciddi hadisə hesab etmirəm, sadəcə özümə misra kimi gələn şeyləri yazmışam, yaza-yaza bu şeylərdən xilas olmaq gərəkdir. Bunu təvazökarcasına yox, gerçəkçi bir şəkildə söyləyirəm. İslamda elmi “vəhbi” və “kəsbi” deyə iki yerə ayırırlar, biri Allahdan gələndir, o biri isə qazandığın. Məncə, nəsri özün yazırsan.

1 yorum:

Adsız dedi ki...

Discover the JOY of being on your own. Will make use of my Brooke
Skye fake vagina and I love feel fucking
her tight and perfect pussy. It comes in many types.
It will take place on January 19 at the Hard Rock Hotel and Casino in Las Vegas.

Hey Frank - Why do toasters always have a stigma attached to feFake Vagina, like many other issues regarding female sexuality.


Also visit my page ... male sex toys